Dosyć często małżonkowie decydując się na rozstanie zastanawiają się co wybrać, o co wnosić przed Sądem: separacja czy rozwód?
Z punktu widzenia przepisów prawa zasadnicza różnica pomiędzy rozwodem, a separacją sprowadza się do skutku jaki powstaje w wyniku zapadłego orzeczenia tj. rozwód skutkuje całkowitym ustaniem małżeństwa Stron. Z kolei prawomocne orzeczenie separacji oznacza, iż małżeństwo Stron istnieje nadal. Wobec powyższego małżonek pozostający w separacji nie może ponownie zawrzeć związku małżeńskiego. Tym samym zmiana nazwiska możliwa jest tylko w przypadku orzeczenia rozwodu.
Różne są również przesłanki orzeczenia przez Sąd rozwodu i separacji. Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym przesłanką rozwodu jest zupełny i trwały rozkład pożycia. Przy żądaniu separacji wystarczającym jest wykazanie przesłanki zupełności rozkładu pożycia małżonków. W tym miejscu należy wskazać, że na pożycie małżeńskie składa się więź: duchowa (miłość, czułość, zaangażowanie itp.), fizyczna (intymność) oraz gospodarcza (rozumiana jako wspólne prowadzenie gospodarstwa domowego). O całkowitym/zupełnym rozkładzie pożycia małżeńskiego możemy mówić, gdy doszło do rozpadu wszystkich wyżej wskazanych więzi. W przypadku rozwodu należy dodatkowo udowodnić, iż rozkład pożycia ma charakter trwały tj. brak jest widoków na naprawę relacji i nawiązanie pożycia przez małżonków.
Przeszkodą dla orzeczenia rozwodu/separacji stanowi okoliczność, iż w wyniku orzeczenia miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków, albo gdy byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nadto, w przypadku orzeczenia separacji małżonkowie obowiązani są do wzajemnej pomocy, jeżeli wymagają tego względy słuszności. Po orzeczeniu rozwodu z uwagi na ustanie małżeństwa brak jest takiego obowiązku.
Wspólnym mianownikiem dla obu instytucji jest z kolei ustanie ustroju wspólności majątkowej pomiędzy małżonkami (jeżeli taki oczywiście istniał dotychczas) oraz brak możliwości dziedziczenia po sobie. Ponieważ orzeczenie separacji nie jest nieodwracalne, na zgodne żądanie małżonków Sąd orzeka o jej zniesieniu. Z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki. Nadto, orzeczenie separacji nie stoi na przeszkodzie możliwości późniejszego ubiegania się o rozwód.
Podobieństwa wskazuje zakres orzeczenia Sądu zapadłego w postępowaniu o rozwód czy separację. W wyroku orzekającym rozwód/separację Sąd zobowiązany jest orzec czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Zaniechanie powyższego możliwe jest na zgodny wniosek Stron. W tym miejscu należy wskazać, iż orzeczenie rozwodu nie jest możliwe jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia. Nadto, jeżeli jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji, a drugi orzeczenia rozwodu i żądanie to jest uzasadnione, Sąd orzeka rozwód. Jeżeli jednak orzeczenie rozwodu nie jest dopuszczalne, a żądanie orzeczenia separacji jest uzasadnione, Sąd orzeka separację.
W obu przypadkach Sąd orzeka o alimentach na drugiego małżonka (jeżeli istnieją do tego podstawy), o sprawowaniu władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi i kontaktach rodziców z dzieckiem, oraz obowiązkach małżonków w zakresie ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dzieci. Możliwym jest również orzekanie o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania małżonków, eksmisji jednego z nich, czy też podziale mieszkania. Wyjątkowo na wiosek jednego z małżonków Sąd może dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.
Na marginesie należy wskazać, iż w sprawach o rozwód/separację właściwy jest Sąd okręgowy ostatniego miejsca zamieszkania małżonków jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania. W braku powyższej podstawy wyłącznie właściwy jest Sąd okręgowy miejsca zamieszkania strony pozwanej, a gdy tej podstawy nie ma – Sąd miejsca zamieszkania powoda. Opłata sądowa w sprawach o rozwód/separację wynosi 600 zł, a sprawa rozstrzygana jest w procesie, gdzie zapada wyrok. Jeżeli jednak separacja ma być orzeczona na zgodny wniosek małżonków, w takim wypadku opłata sądowa wynosi 100 zł, a Sąd orzeka postanowieniem w postępowaniu nieprocesowym (wskazany tryb niemożliwy jest w przypadku wspólnych małoletnich dzieci małżonków).
Zarówno w sprawie o rozwód jak i separację Sąd może skierować strony do mediacji celem załatwienia spraw spornych na drodze porozumienia (np. kwestia zaspokajania potrzeb rodziny/alimenty, władza rodzicielska, kontakty z dziećmi itp.).
Ponieważ orzeczenie rozwodu czy separacji pociąga za sobą szereg konsekwencji prawnych, decyzja ta powinna być starannie przemyślana Nie tylko zaleca się konsultację z prawnikiem w celu uzyskania porady prawnej, ale przede wszystkim należy zadać sobie pytanie czy małżonkowie widzą możliwość i chęć kontynuowania wspólnego życia w przyszłości…
radca prawny Zuzanna Kowol-Socha