W praktyce relacje pomiędzy rodzicami dzieci bywają bardzo napięte, dochodzi do tego silny konflikt pomiędzy stronami a nierzadko również osobiste żale i pretensje do drugiego rodzica.
Zdarza się, że jedno z rodziców decyduje się nie wydać dziecka np. po upływie ustalonego kontaktu bądź po prostu pilnego odebrania dziecka wymaga sytuacja, podczas której przebywanie dziecka u drugiego z rodziców stwarza dla niego zagrożenie zdrowia a czasem nawet i życia. Sąd orzekając o odebraniu dziecka od osoby nieuprawnionej, kieruje się przede wszystkim dobrem dziecka.
Warto pamiętać, że postępowanie o odebranie dziecka jest postępowaniem odrębnym od postępowania o pozbawienie władzy rodzicielskiej/ograniczeniu władzy rodzicielskiej.
Toczy się według przepisów kodeksu postępowania cywilnego uregulowanych w art. od 598¹ do 598¹³. Co istotne, postępowanie to jest dwuetapowe, tzn. składa się z dwóch stadiów:
- rozpoznawczego ( art. 598¹ – 5985 k.p.c.)
- wykonawczego (5986-59813 k.p.c)
Przepis art. 5981 § 1 ustanawia przywilej informacyjny na rzecz prokuratora, którego należy zawiadomić o terminie rozprawy oraz doręczyć odpisu wniosku. Jego udział w postępowaniu nie jest jednak obligatoryjny – decyzja o wstąpieniu do sprawy należy do prokuratora.
Sądem właściwym, przed którym toczyć się będzie postępowanie jest sąd rejonowy wydział rodzinny miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie ma dotyczyć, a w braku miejsca zamieszkania- sąd rejonowy miejsca jej pobytu.
W praktyce może zdarzyć się, że postepowanie to zakończy się w fazie rozpoznawczej, a to wówczas, gdy zobowiązany odda dobrowolnie osobę podlegającą władzy rodzicielskiej (dziecko) uprawnionemu bądź pomimo nie oddania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej (dziecka) uprawniony nie zwróci się do sądu z wnioskiem o zlecenie kuratorowi przymusowego odebrania dziecka. Należy bowiem mieć na uwadze, że sąd nie będzie z urzędu prowadził postępowania o przymusowe odebranie dziecka, w przedmiocie tym konieczny jest wniosek uprawnionego.
Wyobraźmy sobie sytuację, że na skutek wniosku o wydanie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej, sąd wyda postanowienie, w którym wyznaczy zobowiązanemu termin do oddania dziecka. Osoba ta jednak nie respektuje powyższego rozstrzygnięcia. Wówczas to należy przejść do kolejnego etapu, tj. do postepowania wykonawczego.
Przechodząc do omówienia fazy wykonawczej, należy zauważyć, że musi być ona poprzedzona fazą rozpoznawczą. Fazę zaś rozpoznawczą kończy wydanie przez sąd orzekający postanowienia o wydaniu dziecka w konkretnym terminie ( dacie), np. w terminie 3 dni. Z ostrożności warto też podnieść, że np. uzyskanie postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia poprzez ustalenie miejsca pobytu dziecka u jednego z rodziców ( w sytuacji, gdy np. wnosiliśmy o ograniczenie władzy rodzicielskiej wraz z ustaleniem miejsca pobytu dziecka) czy też powierzenie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców nie uprawnia samo w sobie do wszczęcia postępowania wykonawczego. Postępowanie egzekucyjne- postępowanie o odebranie dziecka- jest postępowaniem odrębnym niż np. postępowanie w sprawie o ograniczenie władzy rodzicielskiej. A zatem tak jak wspominano, fazę wykonawczą poprzedzić musi etap rozpoznawczy. Wszczęcie procedury wykonawczej normuje art. 598⁶ k.p.c.
Z praktycznego punktu widzenia warto podkreślić, że aby uniknąć pierwszego etapu- fazy rozpoznawczej- należy już w trakcie postępowania o powierzenie władzy rodzicielskiej wnioskować o to, by sąd orzekający zobowiązał rodzica, któremu chcemy ograniczyć władzę rodzicielską lub jej pozbawić, aby oddał dziecko uprawnionemu rodzicowi z jednoczesnym wskazaniem terminu do wydania dziecka.
Stosownie do art. 5986 k.p.c. jeżeli zobowiązany do oddania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką nie zastosuje się do postanowienia, o którym mowa w art. 5985 sąd, na wniosek uprawnionego, zleci kuratorowi sądowemu przymusowe odebranie tej osoby. Sąd obligatoryjnie zleci kuratorowi sądowemu przymusowe odebranie osoby, w razie niewykonania postanowienia o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką przez zobowiązanego lub też, gdy upłynął termin do jego wykonania, jednakże zlecenie to następuje wyłącznie na wniosek uprawnionego.
Co istotne, kurator sądowy ( rodzinny) jest uprawniony do odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką od każdej osoby, u której ona się znajduje. Jest to istotne, bowiem umożliwi to wykonanie orzeczenia nakazującego oddanie osoby w razie umieszczenie jej lub ukrycie u innych osób niż zobowiązany. W razie problemów w z odebraniem dziecka kurator może skorzystać z pomocy policji lub innych organów.
Zgodnie z art. 5989 k.p.c. przymusowe odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką i oddanie jej uprawnionemu może nastąpić tylko w obecności uprawnionego albo osoby lub przedstawiciela instytucji przez niego upoważnionej. Jeżeli żadna z tych osób nie stawi się w terminie wyznaczonym przez kuratora sądowego, czynność nie będzie dokonana. A zatem o terminie przymusowego odebrania powinni być zawiadomieni: osoba zobowiązana, uprawniony, osoba lub przedstawiciel instytucji przez niego upoważnionej oraz prokurator, z tym że udział tego ostatniego nie jest obligatoryjny. Z przebiegu czynności kuratora sporządza się protokół, w którym należy zaznaczyć fakt przekazania osoby (dziecka) uprawnionemu.
Adwokat Kinga Janus