Trwały i zupełny rozpad pożycia jako jedna z podstaw do orzeczenia rozwodu
Sąd może orzec rozwód w sytuacji kiedy zostaną spełnione pozytywne i negatywne przesłanki. Art. 56 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wyróżnia przesłankę, która musi wystąpić, aby rozwód został orzeczony tj. wystąpienie między małżonkami trwałego i zupełnego rozpadu pożycia.
Rozpad pożycia małżeńskiego ma charakter zupełny jeżeli ustały więzi fizyczne, duchowe i gospodarcze pomiędzy małżonkami. Zachowanie co najmniej jednej z tych więzi powoduje brak podstaw do orzeczenia rozwodu. Jeżeli między małżonkami dochodzi do osłabienia czy wręcz zaniku więzi małżeńskich, to proces ten określany jest mianem rozkładu pożycia małżeńskiego. Istota procesu sprowadza się do zaburzeń w funkcjonowaniu któregokolwiek z elementów tego co składa się na pożycie małżeńskie.
Rozkład pożycia stanowi podstawę orzeczenia rozwodu wyłącznie wówczas, gdy ma charakter trwały czyli w przyszłości ponowne ukształtowanie się więzi małżeńskich ma znikome szanse. Z pewnością rozkład ma charakter trwały, jeżeli małżonkowie pozostają w nowych związkach małżeńskich, a tym bardziej, jeśli w tych związkach narodziły się dzieci, od dłuższego czasu nie zamieszkują wspólnie. Upływ kilku, kilkunastu czy tym bardziej kilkudziesięciu lat od początku ustania więzi pozwala domniemywać, że rozpad ma charakter trwały.
Oprócz istnienia trwałego i zupełnego rozpadu pożycia nie mogą zaistnieć przesłanki (tzw negatywne), które wykluczają orzeczenie rozwodu. Ustawodawca wskazuje jako negatywną przesłankę rozwodową dobro wspólnych małoletnich dzieci. Przesłanki takiej nie stanowi dobro pełnoletnich dzieci, nawet wówczas, gdy ze względu na chorobę nie są w stanie samodzielnie egzystować. Sąd powinien oddalić powództwo rozwodowe ze względu na dobro wspólnych małoletnich dzieci, jeżeli władza rodzicielska jest przez oboje małżonków wykonywana w sposób prawidłowy, a orzeczenie rozwodu doprowadzi do negatywnych zmian w tym zakresie. Dobro małoletnich dzieci przemawia za tym aby wychowywały się w trwałej i dobrze funkcjonującej rodzinie. Nie można mówić o naruszeniu przez orzeczenie rozwodu dobra dzieci, jeżeli w rodzinie występują stale awantury rodziców, których skutkiem jest zdemoralizowanie dzieci i zagrożenie dla ich wychowania (por. orzeczenie SN z dnia 16 maja 1952 r., sygn. akt C 1110/51). Sprzeczne z dobrem dzieci należy uznać drastyczne i długotrwałe konflikty pomiędzy małżonkami wpływające negatywnie na poczucie bezpieczeństwa małoletnich dzieci.
Inna przesłaną negatywną uniemożliwiającą orzeczenie jest sprzeczność rozwodu z zasadami współżycia społecznego. Definicja zasad współżycia społecznego została ukształtowana przez orzecznictwo i poglądy doktryny. Do zasad współżycia społecznego zaliczają się normy moralne warunkujące zachowanie w relacjach pomiędzy ludźmi, odnoszą się one do powszechnie obwiązujących wartość uznanych w danej kulturze. Sąd Najwyższy uznaje za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego udzielenie rozwodu, gdy jedno z małżonków jest nieuleczalnie chore, wymaga opieki materialnej i moralnej współmałżonka, a rozwód stanowiłby dla niego rażącą krzywdę (zob. wyrok SN z dnia 25 maja 1998 r., sygn. akt I CKN 704/97).
Zgodnie z art. 56 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego: „Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Z brzmienia cytowanego przepisu wynika w sposób jednoznaczny, że wystarczające jest, aby dobro małoletnich dzieci miałoby ucierpieć i orzeczenie rozwodu będzie niedopuszczalne. Ustawa nie wymaga kumulatywnego spełnienia tych dwóch przesłanej tj. dobra małoletnich dzieci i sprzeczności rozwodu z zasadami współżycia społecznego. Wystarczające jest spełnienie jednej z nich aby orzeczenie rozwodu było niedopuszczalne.
Ostatnia przesłanka, która jest rozważana przez sąd w postępowaniu rozwodowym została unormowana w art. 56 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego: „Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego”.
W procesie rozwodowym sąd musi ustalić kwestie winy za rozkład pożycia, albowiem żądanie rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia stanowi negatywną przesłankę orzeczenia rozwodu, która ma dwa wyjątki: zgodę drugiego małżonka oraz uznanie przez sąd, iż odmowa zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Analizując podstawy do orzeczenia rozwodu należy zauważyć, że orzeczenie rozwodu nie jest zdarzeniem oczywistym i jednoznacznym w każdym przypadku. Sąd badając podstawy do jego orzeczenia analizuje zawsze indywidualną sytuację życiową małżonków. Nie ma jednoznacznych schematów orzeczenia rozwodu w stosunku do każdego małżeństwa.
Radca prawny Piotr Lampa