Przyjęcie spadku i jego konsekwencje
Zgodnie z art. 924 Kodeksu cywilnego spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Niniejszy artykuł będzie stanowił analizę pod kątem możliwości jakie posiada wówczas spadkobierca zmarłego oraz ewentualnych zagrożeń, jakie mogą wynikać z przyjęcia spadku.
Przyjęcie spadku wprost
Jest to rodzaj oświadczenia, na podstawie którego spadkobierca przyjmuje spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania do niego. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub notariuszem. Tytułem takim mogą być np. przepisy ustawy Kodeks cywilny lub testament sporządzony przez spadkodawcę. W pierwszym przypadku spadkobierca najczęściej dowiaduje się o tytule swojego powołania z dniem powzięcia przezeń wiadomości o śmierci spadkobiercy, jako że już wówczas wiedział on o swoim powiązaniu ze spadkodawcą, a więc znał układ stosunków rodzinnych, na których opiera się powołanie go w odpowiedniej kolejności na spadkobiercę ustawowego. W drugim przypadku termin na złożenie oświadczenia zacznie biec od dnia, w którym spadkobierca dowie się, iż został powołany do dziedziczenia w testamencie (np. na skutek otwarcia testamentu przed notariuszem). W razie braku złożenia przez spadkobiercę oświadczenia w wyżej wymienionym terminie przyjmuje się, iż przyjął on spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Ponadto trzeba mieć na względzie, iż do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Od chwili przyjęcia spadku ponosi on odpowiedzialność za te długi z całego swego majątku. Powyższe wskazuje, iż w przypadku gdyby spadkobierca przyjął wprost spadek zadłużony, wówczas będzie ponosił odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia – całym swoim majątkiem zarówno nabytym z tytułu dziedziczenia po zadłużonym spadkodawcy, jak i swoim własnym.
Częściowe przyjęcie lub odrzucenie spadku
Należy pamiętać, iż co do zasady nie jest dopuszczalne częściowe przyjęcie lub odrzucenie spadku. Zasadę tę stosuje się w pełni do dziedziczenia na podstawie jednego tytułu powołania. Jednakże może wystąpić sytuacja, w której spadkobierca będzie powołany do spadku z kilku różnych tytułów (najczęściej z ustawy jako krewny spadkodawcy oraz z testamentu). Wówczas możliwe jest np. przyjęcie spadku na podstawie testamentu, a odrzucenie dziedziczenia na podstawie ustawy. Możliwa jest również sytuacja, w której spadkobierca będzie powołany do dziedziczenia na podstawie ustawy lub testamentu a jednocześnie będzie mu przysługiwał udział z tytułu podstawienia (w zamian za innego spadkobiercę). Nie ma wtedy przeszkód by np. odrzucił udział wynikający z testamentu, a przyjął udział z tytułu przyrostu i odwrotnie.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza
W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Wyżej wskazane ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy nie znajduje zastosowania w przypadku, gdy w wykazie lub spisie pominie on w sposób podstępny przedmioty należące do spadku lub przedmioty zapisów windykacyjnych albo podstępnie wpisze do wykazu lub spisu nieistniejące długi. Sporządzony wykaz inwentarza spadkobierca może złożyć w sądzie albo przed notariuszem. Wykaz ten musi zostać sporządzony z należytą starannością. Ujawnia się w nim przedmioty należące do spadku oraz przedmioty zapisów windykacyjnych, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, a także długi spadkowe i ich wysokość według stanu z chwili otwarcia spadku. Wzór wykazu inwentarza określa Minister Sprawiedliwości w drodze rozporządzenia, toteż nie trzeba go tworzyć samemu od podstaw. Jeśli spadek posiada długi – wówczas spadkobierca musi je spłacić zgodnie z założeniami przyjętymi w wykazie.
Wnioski końcowe
Mając na uwadze powyższe rozważania warto zatem przed przyjęciem spadku dokładnie zapoznać się z jego stanem. Czasami może się okazać, iż spadkobranie może przynieść więcej szkody niż pożytku, a spadkobierca będzie musiał przez długi czas spłacać zobowiązania zaciągnięte przez zmarłego. Przyjęcie spadku wprost jest najkorzystniejsze, jeżeli majątek spadkowy nie jest obciążony wierzytelnościami (takimi jak np. kredyt hipoteczny). Wówczas spadkobierca po złożeniu oświadczenia wchodzi w ogół praw i obowiązków spadkodawcy (czyli staje się pełnoprawnym właścicielem majątku należącego do spadku). Jeżeli nie ma pewności, czy spadek nie posiadał długów – wówczas warto złożyć oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Jeśli zaś wartość majątku spadkowego nie jest duża, a jest on poważnie zadłużony – wówczas warto rozważyć jego odrzucenie.
r.pr. Tomasz Jarczyk