Przy ustaleniu prawa do emerytury/ renty Zakład Ubezpieczeń Społecznych sprawdza czy ubezpieczony posiada wymagany staż emerytalny. W przypadku, gdy do ustawowego stażu brakuje kilku lat wówczas można starać się o uzupełnienie brakującego okresu poprzez doliczenie pracy na roli do emerytury/ renty. Generalnie chodzi tutaj o doliczenie pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16. roku życia, a wykonywanej przed dniem 1 stycznia 1983 roku.
Powyższe wynika z art. 10 ust. 1 pkt 3 Ustawy z 17 grudnia 1998 o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2016, poz. 887).
Ustawodawca podaje w nim, że przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się tak jak okresy składkowe:
1) okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki
2) przypadające przed dniem 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia
3) przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, ( dotyczy Państwa stanu faktycznego)
– jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone zgodnie z przepisami zawartymi art. 5 – 7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu
- Okresy wymienione w ust. 1 pkt 1 uwzględnia się także przy ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe ustalone na zasadach określonych w art. 5–7 są krótsze od okresu wymaganego do przyznania renty, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.
- Okresów, o których mowa w ust. 1 i 2, nie uwzględnia się, jeżeli zostały one zaliczone do okresów, od których zależy prawo do emerytury lub renty, na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Art. 10a [Uwzględnianie okresów pobierania renty]
- Przy ustalaniu prawa do emerytury na podstawie art. 27i 28osoby, która utraciła prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługującej z Funduszu z powodu odzyskania zdolności do pracy, uwzględnia się również okresy pobierania tej renty, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7 i 10, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.
- Okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy nie uwzględnia się, jeżeli zbiegają się w czasie z okresami, o których mowa w art. 6, 7i 10, uwzględnionymi przy ustalaniu prawa do emerytury.
Art. 11 [Okres korzystniejszy]
Jeżeli okresy, o których mowa w art. 6, 7 i 10, zbiegają się w czasie, przy ustalaniu prawa do świadczeń określonych w ustawie uwzględnia się okres korzystniejszy.
Okres traktowany jako składkowy
Okres, o którym jest mowa został zrównany z okresami składkowymi.
Potwierdza to Sąd Najwyższy (SN) w wyroku z dnia 19 grudnia 2000 r. w sprawie o sygn. sygn. II UKN 155/2000: „przepis art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach nie jest wyraźnie adresowany do osób objętych ubezpieczeniem społecznym z tytułu pracy w gospodarstwie rolnym (domowników) ani do osób zatrudnionych w gospodarstwie rolnym na podstawie umowy o pracę (pracowników); reguluje kwestie stażu emerytalnego wymaganego od innych ubezpieczonych niż rolnicy, w którym okres pracy w gospodarstwie rolnym jest okresem zaliczanym wprost, niezależnie od uregulowań z ustawy o ubezpieczeniu społecznym, i traktowanym jak okres składkowy (por. art. 10 ust. 1 ustawy)”.
W celu uwzględnienia okresów pracy w gospodarstwie rolnym przed 1 stycznia 1983 r. tj. wtedy, gdy rolnicy nie mieli obowiązku opłacania składki na rolnicze ubezpieczenie społeczne domowników istotne jest: posiadanie statusu domownika, – wykonywanie pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16. roku życia co najmniej przez 4 godziny dziennie.
W art. 2 pkt 2 Ustawy z 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin ( Dz.U. z 1982 r., nr 40, poz. 268) ustawodawca zdefiniował „domownika” jako członka rodziny rolnika i innych osób pracujących w gospodarstwie rolnym, jeżeli:
– pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem,
-ukończył 16 lat i nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniu na podstawie innych przepisów, a ponadto
-praca w gospodarstwie rolnym stanowi ich główne źródło utrzymania.
Powierzchnia gospodarstwa rolnego
Z art. 2 pkt 4 Ustawy z 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin wynika, że „gospodarstwem rolnym” są nieruchomości rolne, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą obejmującą grunty rolne i leśne wraz z budynkami, urządzeniami i inwentarzem, oraz prawa i obowiązki związane z prowadzeniem gospodarstwa o powierzchni – co najmniej 0,5 ha.
Gospodarstwo powinno natomiast posiadać powierzchnię odpowiadającą tzw. normie obszarowej obowiązującej w okresie, w którym nauczyciel wykonywał w nim pracę (wyrok Sądu Najwyższego z 28 czerwca 2013 r. I UK 24/13). Norma obszarowa wynosiła – w okresie od dnia 23 grudnia 1971 r. do dnia 30 czerwca 1989 r. – 0,5 ha.
W przedziale czasowym od 28 listopada 1964 r. do 22 grudnia 1971 r. gospodarstwo rolne musiało spełniać minimalną normę obszarową 0,2 ha, zaś od 23 grudnia 1971 r. do 30 czerwca 1989 r. nie mogło być mniejsze niż 0,5 ha.
Praca przez minimum 4 godziny dziennie
Utrwalona linia orzecznicza SN przyjmuje, że, „przesłanką zaliczenia do okresów składkowych okresu pracy w gospodarstwie rolnym, o którym stanowi art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (okres ten jest traktowany jak okres składkowy) jest znaczący dla funkcjonowania tego gospodarstwa wymiar czasu pracy, za który uważa się wymiar co najmniej połowy pełnego wymiaru czasu pracy”. Wynika to m.in. z wyroku SN z dnia 6 czerwca 2013 r. w sprawie II UK 368/12.
W uzasadnieniu wyroku SN z dnia 19 grudnia 2000 r. II UKN 155/00 czytamy:
„jeżeli praca w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, świadczona była przed dniem 1 stycznia 1983 r. w wymiarze przekraczającym połowę pełnego wymiaru czasu pracy, to przy ustalaniu prawa do emerytury uwzględnia się ten okres także, gdy przypadał w czasie wakacji szkolnych (art. 10 ust. 3 w związku z art. 6 ust. 2 lit. a ustawy o emeryturach i rentach)„.
Warunki Pracy stałej oraz doraźnej
Do brakującego okresu składkowego ZUS doliczy ubezpieczonemu pracę o charakterze stałym w wymiarze co najmniej 4 godziny dziennie w gospodarstwie rolnym rodziców wykonywaną przed dniem 1 stycznia 1983 r. jeżeli będzie to praca stała, a nie doraźna
W wyroku z dnia 8 marca 2011 r., sygn. akt II UK 305/10, SN ustalił, że do stażu emerytalnego uwzględnia się – jak okresy składkowe – nie okresy jakiejkolwiek pracy rolniczej, a jedynie stałą pracę o istotnym znaczeniu dla prowadzonej działalności rolniczej w gospodarstwie rolnym, w którym osoba zainteresowana (domownik) zamieszkuje lub ma możliwość codziennego wykonywania w nim prac związanych z prowadzoną działalnością rolniczą.
Sąd Okręgowy w Bydgoszczy w wyroku z dnia 13 grudnia 2016 r. w sprawie o sygn. VI U 1336/16 podzielił pogląd SN zgodnie z którym: „(-) stałość wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym nie musi jeszcze oznaczać codziennego wykonywania czynności rolniczych, ale gotowość (dyspozycyjność) do podjęcia pracy rolniczej, z czym wiąże się też wymóg zamieszkiwania osoby bliskiej rolnikowi co najmniej w pobliżu gospodarstwa rolnego”. [2]
Udokumentowanie pracy w gospodarstwie rolnym
Dla wykazania tego, że ubezpieczony przed 1 stycznia 1983 roku pracował w gospodarstwie rolnym rodziców, należy przedstawić zaświadczenie z urzędu gminy na terenie której jest położone gospodarstwo. Z art. 218 Kodeksu Postępowania Administracyjnego wynika, że jest ono wydawane na wniosek osoby zainteresowanej na podstawie prowadzonej przez ten organ ewidencji lub rejestrów.
W przypadku, gdy urząd gminy nie posiada odpowiedniej dokumentacji, wtedy zawiadamia o tym zainteresowanego. W takiej sytuacji okres pracy w gospodarstwie rolnym można udowodnić zeznaniami 2 świadków, którzy mieszkali w tym czasie w pobliżu gospodarstwa rolnego w którym 0zainteresowany pracował po ukończeniu 16. roku życia.
Adwokat Andrzej Nowak