Rozwiązanie małżeństwa przez rozwód. Elementy wyroku w sprawie
Podstawowym założeniem, wyrażonym w Ustawie kodeks rodzinny i opiekuńczy, jest zasada trwałości małżeństwa, której równoważnikiem jest zasada rozwiązywalności. Nie jest ona jednak zasadą bezwzględną i próżno szukać w ustawodawstwie polskim możliwości rozwiązania małżeństwa na zgodny wniosek małżonków. Taka możliwość przewidziana była przez przepisy wprowadzające dekret z dnia 25 września 1945 r. Prawo małżeńskie, lecz tylko na okres trzyletni, aby umożliwić zainteresowanym wychodzenie z nieprzewidzianych przez nich sytuacji, często spowodowanych wojną. Obecnie, aby możliwe było rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, nastąpić musi trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego. Trwałość rozkładu pożycia rozumiana jest jako stan, w którym można przyjąć, że małżonkowie już do siebie nie powrócą, przy czym wystarczająca jest tutaj ocena, oparta na doświadczeniu życiowym, że w danych okolicznościach powrót małżonków do wspólnego pożycia nie nastąpi. Nieco bardziej rozbudowana jest przesłanka zupełności rozkładu pożycia, gdyż rozpatrywana jest ona w aspekcie więzi duchowej, fizycznej i gospodarczej. Nadmienić należy, że pozostawanie między małżonkami pewnych więzi gospodarczych, przy jednoczesnym zupełnym braku więzi duchowej i fizycznej, nie wyklucza możliwości orzeczenia rozwodu. Niejednokrotnie sytuacja życiowa w formalnie istniejącym jeszcze małżeństwie wymusza utrzymywanie pewnych więzi gospodarczych, jak choćby wspólne utrzymywanie mieszkania, w którym małżonkowie zmuszeni są zamieszkiwać z uwagi na brak możliwości zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych w inny sposób. Poza wskazanymi powyżej przesłankami pozytywnymi, warunkującymi rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, pozostają dwie przesłanki negatywne, których wystąpienie uniemożliwia rozwiązanie małżeństwa. Są to odpowiednio – uszczerbek dla dobra wspólnych małoletnich dzieci małżonków oraz sprzeczność rozwiązania małżeństwa z zasadami współżycia społecznego. Przy ocenie dobra małoletnich dzieci brane będą pod uwagę takie okoliczności, jak wiek dzieci, stan rozwoju psychicznego, stosunki z rodzicami oraz ich stan zdrowia. Dla lepszego zrozumienia sprzeczności rozwiązania małżeństwa z zasadami współżycia społecznego warto posłużyć się przykładem, w którym rozwiązania małżeństwa żądano by jedynie z powodu poważnej choroby małżonka i konieczności sprawowania nad nim opieki. Rozwód nie jest również dopuszczalny, gdy żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładowi pożycia. W takich wypadkach rozwód możliwy jest jedynie wtedy, gdy drugi z małżonków wyrazi zgodę na rozwód lub jego odmowa jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. W wydawanym w sprawie wyroku sąd podda również pod ocenę winę małżonków w rozkładzie pożycia, która jest pojęciem odnoszącym się do sfery zjawisk psychicznych człowieka. Wina każdorazowo oceniana będzie z perspektywy zachowania, pod którym rozumie się zarówno działanie, jak i zaniechanie, przy czym pomiędzy czynem a rozkładem pożycia zachodzić musi adekwatny związek przyczynowo – skutkowy. Dla przykładu warto wskazać, że czynem zawinionym może być również zaniedbywanie życia rodzinnego. Z tej perspektywy możliwe wyroki są trójwariantowe, tj. orzeczenie, że winę za rozkład pożycia ponosi jeden z małżonków, oboje małżonkowie oraz zaniechanie przez sąd orzekania o winie, które wywołuje takie skutki, jakby żaden z małżonków nie ponosił winy za rozkład pożycia. Powyższego rozstrzygnięcia nie należy jednak mylić z rozwodem na żądanie małżonków. Każdorazowo orzeczenie rozwodu poprzedza analiza sytuacji pod kątem wspomnianych wcześniej przesłanek. W przypadku małżonków posiadających wspólne dzieci rozstrzygniecie powyższych okoliczności nie powoduje zakończenia postępowania, gdyż sąd zobowiązany jest orzec również o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi, która może być przyznana jednemu z małżonków lub wspólnie, kontaktach rodziców z dzieckiem oraz o obowiązku ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dzieci. Postanowienie o kontaktach rodziców z dziećmi jest tym miejscem, gdzie rozwodzący się małżonkowie mają największy wpływ na treść wydawanego w sprawie orzeczenia i umożliwia jego ukształtowanie w sposób możliwie najbardziej sprzyjający małżonkom w sytuacji, gdy istniejąca pomiędzy nimi relacja pozwala na osiągnięcie porozumienia. Zgodny wniosek małżonków pozwala na zaniechanie przez sąd orzekania o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. Podobnie rzecz się ma, gdy 2 małżonkowie składają zgodny wniosek o rozwiązanie małżeństwa bez orzekania o winie, gdyż wówczas również przejawia się wpływ małżonków na kształt wyroku sądowego. Jednocześnie należy zauważyć, że władzy rodzicielskiej nie można utożsamiać z prawem do kontaktu z dzieckiem. Nawet małżonek pozbawiony władzy rodzicielskiej posiada prawo do kontaktu z dzieckiem, chyba że został wobec niego orzeczony zakaz kontaktu. Zgodny wniosek stron umożliwia również orzeczenie przez sąd o podziale mieszkania zajmowanego przez małżonków albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jest możliwe. W przypadku braku zgody oraz dalszego zajmowania wspólnego mieszkania sąd orzeka o sposobie korzystania z niego na czas wspólnego w nim zamieszkiwania rozwiedzionych małżonków. W sytuacjach wyjątkowych sąd może orzec eksmisję małżonka uniemożliwiającego swym rażącym zachowaniem wspólne zamieszkiwanie. Ostatnim elementem wyroku rozwodowego jest możliwość orzekania przez sąd o podziale majątku wspólnego, jednakże tylko wówczas, gdy jego przeprowadzenie nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu. W praktyce brak zgody co do podziału majątku skutkować będzie zaniechaniem orzekania o majątku wspólnym i konieczność przeprowadzenia odrębnego postępowania o podział majątku wspólnego. Ponadto, w sytuacjach szczególnych, można żądać ustanowienia rozdzielności majątkowej z dniem wcześniejszym, niż wytoczenie powództwa, co pozwoli na uniknięcie ewentualnej odpowiedzialności za długi drugiego z małżonków. Warto nadmienić, że małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa dokonał zmiany nazwiska, może, w ciągu trzech miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia o rozwiązaniu małżeństwa, złożyć oświadczenie o powrocie do nazwiska, które nosił przed zawarciem związku małżeńskiego. Oświadczenie składa się przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub konsulem. Jak wynika z powyższego, pomimo braku zgody w małżeństwie, warto jednak zastanowić się nad możliwym porozumieniem w sprawie postępowania o rozwiązanie małżeństwa przez rozwód. Zgoda pozwoli zachować w wielu miejscach wpływ na ostateczny kształt wyroku rozwodowego oraz ukształtowanie zgodnie z wolą stron. Co więcej, zgodne wnioski, w przypadku spełnienia przesłanek do orzeczenia rozwodu, pozwalają przyspieszyć postępowanie w znacznym stopniu.
adwokat Szymon Rogala