Zwolnienie od kosztów sądowych osoby fizycznej w całości lub częściowe.
Zgodnie z art. 101, 102 i następnymi Ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U.2016.623 t.j. z dnia 2016.05.05) osoba fizyczna może zostać zwolniona od kosztów sprawy sądowej w całości lub części. Oznacza to, że nie poniesie kosztów postępowania (sprawy sądowej) lub koszty te zostaną w znaczący sposób ograniczone umożliwiając uprawnionemu skorzystanie z drogi sądowej. Niniejszy artykuł będzie stanowił streszczenie przepisów pod kątem możliwości zwrócenia się do sądu osoby fizycznej z wnioskiem o zwolnienie od kosztów w całości lub w części.
Zwolnienie od kosztów sądowych osoby fizycznej zasady uzyskania
Najważniejszą zasadą regulującą kwestie instytucji zwolnienia od kosztów jest ta, iż zwolnienie może nastąpić tylko i wyłącznie na wniosek strony tj. na potrzeby tego artykułu osoby fizycznej biorącej udział w sprawie, która spełnia kryteria uprawniające ją do uzyskania zwolnienia od ponoszenia kosztów. Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych powinien określać zakres zwolnienia, jakiego strona żąda, tj. w całości albo w części, a jeżeli w części, to jej oznaczenie.
Wniosek powinien być złożony na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie w którym toczy się lub będzie się toczyć sprawa. Możliwe jest również, w wypadku gdy sprawa toczy się poza miejscem zamieszkania strony, złożenie wniosku do sądu rejonowego właściwego dla osoby fizycznej uprawnionej do złożenia wniosku. Do wniosku musi być załączone oświadczenie o stanie majątkowym wnioskującego obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Oświadczenie sporządza się według ustalonego wzoru. Odpowiedni formularz można uzyskać w Sądzie lub na stronach internetowych Ministerstwa Sprawiedliwości.
Wymóg złożenia przedmiotowego oświadczenia według ustalonego wzoru zostaje spełniony także wtedy, gdy strona we wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych zawrze wszystkie informacje o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania, o których jest mowa w tym załączniku (por. postanowienie SN z dnia 16 listopada 2012 r., III CZ 81/12).
Jako przesłankę, tj. okoliczność do zwolnienia osoby fizycznej od kosztów sądowych przepis wskazuje złożenie oświadczenia, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Niemożność poniesienia kosztów sądowych przez osobę fizyczną w całości lub w części bez uszczerbku utrzymania dla siebie lub swojej rodziny musi mieć charakter obiektywny. Co oznacza, że bez znaczenia jest odczucie uprawnionego co do możliwości poniesienia kosztów sprawy ale faktyczny stan jego majątku.
Wnioski
Instytucja zwolnienia od kosztów sądowych jest wyjątkiem od zasady odpłatności postępowania sądowego i stanowi pomoc państwa dla osób niemogących ponieść kosztów sądowych. A więc realizuje zasadę dostępu obywateli do sądów bez względu na ich sytuację materialną. Osoby chcące wystąpić na drogę postępowania sądowego często zastanawiają się w jaki sposób pokryć niemałe często koszty postępowania. Dlatego ważna jest świadomość po stronie uprawnionych możliwości skorzystania ze zwolnienia. A jeszcze istotniejsza jest świadomość możliwości uzyskania częściowego zwolnienia. Jest to kluczowe dla osób których sytuacja majątkowa uniemożliwia pokrycie kosztów sądowych ale nie w całości, dlatego warto przypominać uprawnionym o tej możliwości i warto z niej korzystać. W tym miejscu należy również wskazać że osoba uprawniona do uzyskania zwolnienia od kosztów może również uzyskać pomoc prawną z urzędu w osobie pełnomocnika (radcy prawnego, adwokata) z urzędu a więc opłacanego przez Skarb Państwa.
Radca prawny Krzysztof Peciwa