Śmierć najbliższego członka rodziny, zwłaszcza współmałżonka to nie tylko trauma i ból po stracie bliskiej osoby. Często małżonkowie posiadają w banku wspólny rachunek bankowy. Ponieważ środki finansowe i swobodny dostęp do nich jest pożądany na każdym etapie życia, zwłaszcza po śmierci współmałżonka, często wdowa/wdowiec zastanawia się co dalej ze wspólnie prowadzonym kontem w banku oraz dostępem do zgromadzonych na nim środków. Niestety nie ma tutaj jednoznacznej odpowiedzi, wszystko bowiem zależy od umowy jaką współmałżonkowie zawarli z bankiem, w tym zaakceptowanych przez nich regulaminów.
Zgodnie z art. 51 ustawy prawo bankowe, rachunek bankowy, z wyjątkiem rachunku rodzinnego, może być prowadzony dla kilku osób fizycznych, jako ich rachunek wspólny. W przypadku rachunku wspólnego, o ile umowa rachunku bankowego nie stanowi inaczej każdy ze współposiadaczy rachunku może dysponować samodzielnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku.
Z chwilą śmierci jednego ze współposiadaczy (tutaj: współmałżonka), to właśnie umowa rachunku bankowego i jej postanowienia będą wskazywały jaka będzie dalsza procedura i dostęp drugiego współposiadacza do środków zgromadzonych na wspólnym koncie. Banki stosują różne praktyki. Dlatego istotnym jest, aby sprawdzić postanowienia umowne w tym zakresie już za życia współposiadaczy konta oraz zastanowić się nad ewentualną zasadnością dokonania zmian.
W razie śmierci jednego ze współposiadaczy konta, najczęściej spotykane są następujące rozwiązania prawne:
– drugi współposiadacz (tutaj: współmałżonek) może zachować pełnię praw do dalszego swobodnego dysponowania rachunkiem oraz całością środków znajdujących się na rachunku bankowym. W takiej sytuacji rachunek ten jest przekształcany w rachunek indywidualny żyjącego współposiadacza;
– umowa wspólnego rachunku bankowego wygasa, a bank dokonuje podziału środków tj. dzieli środki zgromadzone na koncie. Żyjący posiadacz uzyskuje dostęp do połowy z nich, natomiast druga część środków jest zdeponowana na rachunku technicznym/depozytowym, który służy do wypłaty środków na rzecz uprawnionych spadkobierców. Środki te bowiem wchodzą w skład spadku po zmarłym i dopiero przedstawienie prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia uprawnia spadkobierców do wypłaty na ich rzecz kwoty odpowiadającej posiadanemu udziałowi spadkowemu;
– bank dokonuje blokady całości środków zgromadzonych na rachunku. Po czym swoiste „odmrożenie” środków i ich wypłata następuje jak powyżej, tj. dopiero po przedstawieniu w banku dokumentów, z których będzie wynikać fakt dziedziczenia po zmarłym współposiadaczu Taka procedura nie wydaje się być uprawniona i pożądana m.in. z uwagi na przyjęcie przez bank, iż całość środków zdeponowanych na rachunku należała wyłącznie do jednego ze współmałżonków.
Niezależnie od przyjętych rozwiązań należy wskazać, że postanowienia umowne z bankiem nie ograniczają roszczeń ewentualnych spadkobierców zmarłego i dochodzenia swoich praw wobec żyjącego współposiadacza konta.
Na marginesie, należy wskazać, iż chcąc zabezpieczyć współmałżonka oraz zapewnić mu, niezależnie od przepisów prawa spadkowego, wypłatę środków pieniężnych na wypadek śmierci, należałoby ustanowić w banku dyspozycję wkładem na wypadek śmierci. Powyższe możliwe jest jedynie w przypadku posiadania przez małżonków indywidualnych rachunków bankowych.
Zgodnie z art. 56 prawa bankowego posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może polecić pisemnie bankowi dokonanie – po swojej śmierci – wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty pieniężnej. Kwota wypłaty, bez względu na liczbę wydanych dyspozycji, nie może być wyższa niż dwudziestokrotne przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszane przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku. Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci może być w każdym czasie przez posiadacza rachunku zmieniona lub odwołana na piśmie. Jeżeli posiadacz rachunku wydał więcej niż jedną dyspozycję wkładem na wypadek śmierci, a łączna suma dyspozycji przekracza limit, o którym mowa powyżej, dyspozycja wydana później ma pierwszeństwo przed dyspozycją wydaną wcześniej. Kwota wypłacona zgodnie z ww. przepisami nie wchodzi do spadku po posiadaczu rachunku. Osoby, którym wypłacono kwoty przekraczające limit opisany powyżej zobowiązane są do ich zwrotu spadkobiercom posiadacza, gdyż tylko kwoty do dozwolonego limitu są wyłączone ze spadku po posiadaczu rachunku.
W przypadku powzięcia przez bank informacji o śmierci posiadacza rachunku, który wydał dyspozycję wkładem na wypadek śmierci, bank jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić wskazane przez posiadacza rachunku osoby o możliwości wypłaty określonej kwoty.
Zuzanna Kowol-Socha
radca prawny, doradca obywatelski