Szczególne przesłanki uchylania się od skutków prawnych ugody zdziałanej pod wpływem błędu
reguluje art. 918 Kodeksu cywilnego (dalej: k.c.). Do ugody mają zastosowanie ogólne przepisy
dotyczące wad oświadczeń woli zawarte w art. 82–88 k.c., z zaostrzeniem odrębności przepisów
o błędzie.
Zgodnie z treścią art. 918 § 1 k.c. uchylenie się od skutków prawnych ugody zawartej pod
wpływem błędu jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy błąd dotyczy stanu faktycznego, który według
treści ugody obie strony uważały za niewątpliwy, a spór albo niepewność nie byłyby powstały,
gdyby w chwili zawarcia ugody strony wiedziały o prawdziwym stanie rzeczy. Jak wskazuje się w
literaturze, stan faktyczny uznawany przez strony za niewątpliwy, dotyczy całokształtu
okoliczności wpływających na treść ugody. Jest to więc pojęcie szersze od pojęcia faktu i
obejmuje zespół zdarzeń, okoliczności, ich cech i właściwości, które mogą mieć dla stron
znaczenie, np. jako podstawa roszczeń. Wykluczone jest powoływanie się przez strony na błąd
co do okoliczności spornych lub niepewnych. W przypadku, gdy strony zawrą ugodę, pozostając
w takim błędzie, kontrakt ten pozostanie ważny i wiążący strony. Tu stan faktyczny przestaje być
niewątpliwy (staje się sporny lub niepewny), gdy choćby jedna ze stron uważa go za wątpliwy.
W § 2 art. 918 k.c. Ustawodawca umieścił zakaz podnoszenia zarzutu błędu w razie późniejszego
odnalezienia dowodów co do roszczeń, których ugoda dotyczy, a które eliminowałyby powstały
błąd. Ugoda ma eliminować spór lub niepewność wykonania zobowiązania. Nie oznacza to
jednak, że strony nie mogą ugody zmienić, poprzez zawarcie nowej ugody w razie powstania
sporu w przyszłości. Nie powinno do tego dochodzić jednak na podstawie tych samych
okoliczności, które wcześniej stały się przyczyną zawarcia ugody, tylko dlatego że wcześniej
jedna ze stron nie dysponowała dowodami co do objętych nią roszczeń.
Jak wskazuje się w orzecznictwie sądów, uchylenie się od skutków oświadczenia woli złożonego
w ugodzie może dotyczyć jedynie całości ugody, a nie jej wybranych, niekorzystnych fragmentów
(wyrok SA w Białymstoku z 7.09.2005 r., III APa 30/05, OSAB 2005/4, poz. 72).
Łukasz Giza, Adwokat