Pojęcie „zrzeczenie się spadku” jest często błędnie utożsamiane z pojęciem „odrzucenia spadku”. Co
prawda ich skutek jest prawie tożsamy (z pewnymi różnicami), jednak są to dwa różne oświadczenia,
składane w zupełnie innych sytuacjach.
Osoba faktycznie powołana do spadku czy to na podstawie ustawy, czy to na podstawie testamentu,
może przypadający jej spadek odrzucić. Oświadczenie takie spadkobierca może złożyć w sytuacji,
w której został już faktycznie do spadku powołany, a więc dopiero po śmierci spadkodawcy i dopiero,
kiedy spadkobierca ten zostanie faktycznie do spadku powołany i dowie się o tym, że został powołany
do dziedziczenia.
Przykładowo: w przypadku śmierci spadkodawcy, który pozostawił żonę, pełnoletnie dziecko i wnuki
oraz braku pozostawienia przez takiego spadkobiercę testamentu, w pierwszej kolejności spadek po
takim spadkobiercy dziedziczą jego żona i dziecko. W takiej sytuacji, jeśli dziecko spadkodawcy
spadek przyjmie, wnuki spadkodawcy (dzieci dziecka spadkodawcy) nie dochodzą do dziedziczenia,
nie mogą one zatem skutecznie spadku po nim odrzucić (zresztą nie ma wtedy takiej potrzeby).
Jednak w takiej sytuacji, jeśli dziecko spadkodawcy odrzuci spadek po nim, do dziedziczenia dochodzą
wnuki spadkodawcy. Dopiero po odrzuceniu spadku przez dziecko spadkodawcy, wnuki spadkodawcy
mogą spadek po nim odrzucić, a termin na złożenie przez nich takiego oświadczenia (o odrzuceniu
spadku) otwiera się z chwilą dowiedzenia się przez każdego z nich o jego powołaniu do spadku, a
więc z chwilą dowiedzenia się, że jego dziadek zmarł, a jego ojciec/matka, będący dzieckiem jego
dziadka, spadek odrzucił/odrzuciła. Termin na złożenie przedmiotowego oświadczenia otwiera się dla
każdego spadkobiercy osobno – z chwilą dowiedzenia się przez danego spadkobiercę o jego
powołaniu do spadku.
Pozostając przy tym przykładzie, nieco go modyfikując: w sytuacji, w której spadkodawca zmarł,
pozostawiając żonę, pełnoletnie dziecko i wnuki, ale pozostawił testament, w którym do spadku po
sobie powołał jedynie jednego ze swoich wnuków, to właśnie jedynie ten wnuk powołany do
dziedziczenia w testamencie dochodzi do dziedziczenia po spadkodawcy. Może on odrzucić spadek
po swoim dziadku, a termin na złożenie takiego oświadczenia otwiera się mu z chwilą dowiedzenia
się przez niego o śmierci jego dziadka i o fakcie, że został on powołany do spadku przez dziadka
w testamencie. W takiej sytuacji, jeśli wnuk ten spadek po dziadku przyjmie, to ani żona
spadkodawcy, ani jego dziecko ani jego pozostałe wnuki nie dochodzą do dziedziczenia, a więc nie
mogą skutecznie złożyć oświadczenia o odrzuceniu spadku. Jeśli jednak powołany do dziedziczenia w
testamencie wnuk spadek po swoim dziadku odrzuci, to do dziedziczenia po spadkodawcy dochodzą
spadkobiercy ustawowi, a więc żona i dziecko spadkodawcy. Dopiero z chwilą dowiedzenia się przez
każde z nich o ich powołaniu do spadku otwierają się im terminy na złożenie oświadczenia o
odrzuceniu spadku.
Termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku wynosi sześć miesięcy od momentu
dowiedzenia się o swoim powołaniu do spadku, a złożenie takiego oświadczenia ma taki skutek, że
spadkobierca, który takie oświadczenie złożył, traktowany jest jakby otwarcia spadku nie dożył. Nie
dziedziczy on spadku po spadkodawcy ani nie odpowiada za pozostawione przez spadkodawcę długi.
W przypadku odrzucenia spadku przez dziecko spadkodawcy, które pozostawiło zstępnych, zstępni
tego dziecka dochodzą do spadku po spadkodawcy. Jeśli oni również nie chcą dziedziczyć spadku po
spadkodawcy, to każde z nich musi złożyć stosowne oświadczenie o odrzuceniu spadku.
Z kolei zrzeczenie się spadku może nastąpić jedynie za życia spadkodawcy poprzez zawarcie z nim
przez jego potencjalnego spadkobiercę ustawowego umowy o zrzeczenie się dziedziczenia. Umowy
takiej nie może ze spadkodawcą zawrzeć spadkobierca testamentowy. Natomiast jeśli chodzi o
spadkobiercę ustawowego, który może umowę taką zawrzeć, to jest nim nie tylko spadkobierca
ustawowy powołany do dziedziczenia w pierwszej kolejności, a więc nie tylko żona czy dziecko
spadkodawcy, lecz również każdy inny potencjalny spadkobierca ustawowy, a więc np. rodzic
spadkodawcy czy jego brat lub siostra.
Jak widać, mamy tu już dwie różnice pomiędzy odrzuceniem spadku a zrzeczeniem się spadku.
Odrzucić spadek może bowiem zarówno spadkobierca ustawowy, jak i spadkobierca testamentowy,
lecz jedynie po śmierci spadkodawcy i dopiero z chwilą, w której spadkobierca taki faktycznie dojdzie
do dziedziczenia. Z kolei zrzec się spadku może jedynie spadkobierca ustawowy, ale bez ograniczenia
podmiotowego, a więc każdy potencjalny spadkobierca ustawowy, lecz jedynie jeszcze za życia
spadkodawcy.
Zrzeczenie się spadku co do zasady obejmuje również zstępnych spadkobiercy zrzekającego się
spadku. Jest to trzecia różnica pomiędzy zrzeczeniem się spadku a odrzuceniem spadku, ponieważ
odrzucenie spadku obejmuje jedynie spadkobiercę odrzucającego spadek, a jego zstępnych już nie.
Zrzeczenie się spadku skutkuje tym, że spadkobierca, który spadku się zrzekł, traktowany jest jakby
nie dożył otwarcia spadku, a wiec skutek w tym przedmiocie jest taki sam jak skutek złożenia
oświadczenia o odrzuceniu spadku.
Zrzeczenie się spadku następuje poprzez zawarcie umowy pomiędzy potencjalnym spadkobiercą
ustawowym a spadkodawcą w formie aktu notarialnego. Również oświadczenie o odrzuceniu spadku
wymaga zachowania formy aktu notarialnego, jednak można je złożyć nie tylko przed notariuszem,
lecz również przed sądem spadku i w takiej sytuacji jest ono składane ustnie i wciągane do protokołu.
Jak widać, inna jest sytuacja, w której można spadek odrzucić, a inna, w której można zrzec się
spadku. Skutek złożenia tych oświadczeń co do zasady jest ten sam – zarówno spadkobierca
odrzucający spadek, jak i spadkobierca zrzekający się spadku traktowani są jakby otwarcia spadku nie
dożyli, jednak w pierwszym przypadku oświadczenie takie nie obejmuje zstępnych spadkobiercy
odrzucającego spadek (muszą oni złożyć własne oświadczenia w tym przedmiocie), a w drugim
przypadku zrzeczenie się spadku obejmuje zstępnych spadkobiercy zrzekającego się spadku.