W dniu 15 listopada 2023 r. weszła w życie nowelizacja przepisów prawa cywilnego tj.
Kodeksu cywilnego, Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz Kodeksu postępowania cywilnego,
wprowadzająca istotne zmiany w zakresie prawa spadkowego. Jedną z takich zmian jest dokonanie
uproszczenia i przyspieszenia procedury w zakresie odrzucenia spadku w imieniu małoletniego
dziecka, o czym poniżej.
Znowelizowane przepisy w niektórych przypadkach pozwalają rodzicowi dziecka, który
odrzucił przysługujący mu spadek, złożyć oświadczenie o odrzucenia spadku w imieniu małoletniego
dziecka bez konieczności uzyskania zgody sądu rodzinnego i opiekuńczego. Dotychczas zgodnie z
przepisami prawa, aby skutecznie odrzucić spadek w imieniu małoletniego dziecka, należało
uprzednio uzyskać zgodę sądu rodzinnego na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zakres
zarządu majątkiem dziecka. Po uzyskaniu ww. zgody rodzice mogli przed sądem lub notariuszem
złożyć w imieniu małoletniego dziecka oświadczenie o odrzuceniu spadku.
Obecnie, zgodnie z art. 101 § 4 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.o.), „Jeżeli
dziecko jest powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica, to
czynność polegająca na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka przez rodzica, któremu w tym zakresie
przysługuje władza rodzicielska, gdy jest dokonywana za zgodą drugiego z rodziców, któremu
również w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, albo gdy jest dokonywana wspólnie, nie
wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego albo, w przypadkach wskazanych w art. 640 1 ustawy z dnia 17
listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, sądu spadku – jeżeli spadek odrzucają inni zstępni
rodziców tego dziecka. W braku porozumienia rodziców stosuje się przepis § 3.” Paragraf 3 stanowi,
iż „Rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego albo, w przypadkach wskazanych w art. 640
1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, sądu spadku dokonywać
czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich
czynności przez dziecko.”
Powyższe oznacza, iż zgoda sądu nadal jest wymagana w przypadku gdy rodzice nie porozumieją się
co do odrzucenia spadku w imieniu dziecka, dziecko powołane jest do spadku „obok” rodzica, bądź
też spadku nie odrzucają inni zstępni rodziców tego dziecka np. pełnoletnie rodzeństwo małoletniego
dziecka.
W wyniku dokonanej nowelizacji uległy zmianie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego
(dalej: k.p.c.), dotyczące procedury złożenia ww. oświadczenia o odrzuceniu spadku. I tak zgodnie z
nowym brzmieniem artykułu 641 § 3 1 k.p.c. rodzic, składając w imieniu dziecka oświadczenie o
odrzuceniu spadku, oświadcza o:
1) przysługiwaniu mu władzy rodzicielskiej i jej zakresie,
2) wyrażeniu przez drugiego z rodziców zgody na odrzucenie spadku, chyba że oświadczenie to
jest składane wspólnie,
3) uprzednim odrzuceniu spadku przez któregokolwiek z rodziców,
4) odrzuceniu spadku przez innych zstępnych rodziców tego dziecka.
Oświadczenie, o którym mowa w § 3 1 , może dotyczyć więcej niż jednego dziecka. Nadto,
przedmiotowe oświadczenie składane jest pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie
fałszywego oświadczenia. Jednocześnie złożenie przez rodziców oświadczenia o odrzuceniu spadku w
imieniu małoletniego dziecka w ramach znowelizowanej procedury, po spełnieniu przesłanek
ustawowych, może odbyć się przed zarówno notariuszem, jak też przed sądem.
Poza ww. wypadkami, jeżeli rodzice składają oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu
dziecka na podstawie zezwolenia sądu, oświadczenie to nie zawiera elementów wymienionych w art.
641 § 3 1 pkt. 1-4 k.p.c.
Istotnym jest, iż nowe regulacje dotyczą sytuacji, gdy spadkodawca zmarł 15 listopada 2023 roku
lub później. Dotyczą także spadków po spadkodawcach, którzy umarli wcześniej, o ile ustawowy
sześciomiesięczny termin na ich odrzucenie jeszcze nie upłynął.
Zuzanna Kowol-Socha
radca prawny, doradca obywatelski