W przypadku naruszenia prawa własności, przysługują właścicielowi roszczenia petytoryjne w postaci roszczenia windykacyjnego (art. 222 § 1 k.c.) oraz roszczenie negatoryjnego (art. 222 § 2 k.c.). W przypadku naruszenia posiadania przysługuje roszczenie posesoryjne (art. 344 § 1 k.c.), przy czym sąd jedynie bada ostatni stan posiadania i fakt jego naruszenia, nie rozpoznając przy tym samego prawa ani dobrej wiary pozwanego (art. 478 k.p.c.). Łatwiejsze dowodowo i procesowo szybsze jest zatem roszczenie posesoryjne. Zwłaszcza, jeśli wziąć pod uwagę, że zgodnie z art. 333 § 2 k.p.c., sąd może nadać wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności, w którym to uwzględnia powództwo o ochronę posiadania.
Powstaje pytanie, czy roszczenie posesoryjne przysługuje również posiadaczowi służebności (np. służebności przejazdu i przechodu). Odpowiedzieć na to pytanie należy twierdząco. Wnioski takie płyną z treści art. 352 § 2 k.c., który mówi, że do posiadania służebności stosuje się odpowiednio przepisy o posiadaniu rzeczy. Posiadaczem służebności jest natomiast ten, kto korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności (art. 352 § 1 k.c.). Posiadaczem rzeczy zaś jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny), na co z kolei wskazuje art. 336 k.c. Innymi słowy z roszczenia o ochronę posiadania służebności może skorzystać nie tylko właściciel czy posiadacz samoistny nieruchomości władnącej, ale także osoba, która tę nieruchomość np. najmuje bądź dzierżawi.
W toku procesu najistotniejsze jest, by ochronę posiadania zapewnić sobie możliwie jak najszybciej. Możliwość taką daje wniosek o udzielenie zabezpieczenia dochodzonego roszczenia (art. 730 k.p.c.). Taki wniosek Sąd rozpatruje na posiedzeniu niejawnym w terminie kilku dni. Przesłanką udzielenia zabezpieczenia jest uprawdopodobnienie roszczenia oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. Uprawdopodobnienie tym różni się od udowodnienia, że wymaga jedynie uwiarygodnienia podnoszonych okoliczności i ograniczonym formalizmem przy ocenie wniosków dowodowych. Rzecz jednak w tym, że kluczowe dowody w postaci np. przesłuchania świadków lub stron są przeprowadzane dopiero na rozprawie, a same twierdzenia zawarte w pozwie nie wystarczą. Wobec tego należy już w pozwie przedstawić „wnioski dowodowe” w postaci dokumentów, zdjęć, nagrań z kamery, protokołów/notatek z interwencji Policji itp. Ograniczony formalizm przy ocenie tychże „dowodów” pozwala na to, że mogą to być kserokopie, wydruki komputerowe, które jedynie uwiarygadniają dane okoliczności. W przypadku ochrony posesoryjnej służebności chodzi zatem o uprawdopodobnienie dwóch przesłanek: ostatni stan posiadania oraz fakt jego naruszenia.
Mając na uwadze, że realizowanie ochrony posiadania stanowi roszczenie niepieniężne, to sąd, stosownie do treści art. 755 § 1 pkt 1 może unormować prawa i obowiązki stron postępowania na czas jego trwania. Jest to tzw. zabezpieczenie nowacyjne, ale istotne jest to, że dodatkowo takie zabezpieczenie może mieć charakter antycypacyjny, tj. może zmierzać do tymczasowego zaspokojenia roszczenia (np. jeśli naruszenie polegało na zablokowaniu bramy i powództwo polega na rozebraniu urządzeń blokujących, to zabezpieczenie może polegać także na rozebraniu tychże urządzeń już w toku procesu). Jednakże domagając się zabezpieczenia antycypacyjnego dodatkowo należy uprawdopodobnić, że takie zabezpieczenie jest konieczne dla odwrócenia grożącej szkody lub innych niekorzystnych dla uprawnionego skutków.
Jednak niestety może się zdarzyć, że pomimo korzystnego postanowienia o udzielaniu zabezpieczenia lub nawet wykonalnego wyroku, pozwany wciąż będzie odmawiał czynności, do których jest zobowiązany (np. zaniechania blokowania drogi, rozebrania urządzeń itp.). W tej sytuacji zastosowanie znajdą przepisy o egzekucji czynności zastępowalnych/ niezastępowalnych/obowiązku nieczynienia (art. 1049-1051 k.p.c.). W zależności od charakteru czynności, można domagać się od Sądu umocowania do wykonania tychże czynności na koszt dłużnika (art. 1049 k.p.c.); można też domagać się od Sądu, by nakazał dłużnikom zapłatę na rzecz wierzyciela za każde kolejne naruszenie (art. 1050¹ k.p.c.) albo by nałożył na dłużników grzywnę z zagrożeniem aresztu w razie niezapłacenia (art. 1050 § 3 k.p.c., 1053 § 1 k.p.c.). Możliwe jest też domaganie się od Sądu, by zlecił komornikowi przełamanie oporu dłużnika, co może realizować przy pomocy Policji (art. 1051 § 3 k.p.c., art. 765 k.p.c.).
Paweł Masiak
adwokat