W przypadku naruszenia prawa własności, przysługują właścicielowi roszczenia
petytoryjne w postaci roszczenia windykacyjnego (art. 222 § 1 k.c.) oraz roszczenie
negatoryjnego (art. 222 § 2 k.c.). W przypadku naruszenia posiadania przysługuje
roszczenie posesoryjne (art. 344 § 1 k.c.), przy czym sąd jedynie bada ostatni stan
posiadania i fakt jego naruszenia, nie rozpoznając przy tym samego prawa ani dobrej
wiary pozwanego (art. 478 k.p.c.). Łatwiejsze dowodowo i procesowo szybsze jest
zatem roszczenie posesoryjne. Zwłaszcza, jeśli wziąć pod uwagę, że zgodnie z art.
333 § 2 k.p.c., sąd może nadać wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności, w
którym to uwzględnia powództwo o ochronę posiadania.
Powstaje pytanie, czy roszczenie posesoryjne przysługuje również posiadaczowi
służebności (np. służebności przejazdu i przechodu). Odpowiedzieć na to pytanie
należy twierdząco. Wnioski takie płyną z treści art. 352 § 2 k.c., który mówi, że do
posiadania służebności stosuje się odpowiednio przepisy o posiadaniu rzeczy.
Posiadaczem służebności jest natomiast ten, kto korzysta z cudzej nieruchomości w
zakresie odpowiadającym treści służebności (art. 352 § 1 k.c.). Posiadaczem rzeczy
zaś jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny),
jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub
mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą
(posiadacz zależny), na co z kolei wskazuje art. 336 k.c. Innymi słowy z roszczenia o
ochronę posiadania służebności może skorzystać nie tylko właściciel czy posiadacz
samoistny nieruchomości władnącej, ale także osoba, która tę nieruchomość np.
najmuje bądź dzierżawi.
W toku procesu najistotniejsze jest, by ochronę posiadania zapewnić sobie możliwie
jak najszybciej. Możliwość taką daje wniosek o udzielenie zabezpieczenia
dochodzonego roszczenia (art. 730 k.p.c.). Taki wniosek Sąd rozpatruje na
posiedzeniu niejawnym w terminie kilku dni. Przesłanką udzielenia zabezpieczenia
jest uprawdopodobnienie roszczenia oraz interes prawny w udzieleniu
zabezpieczenia. Uprawdopodobnienie tym różni się od udowodnienia, że wymaga
jedynie uwiarygodnienia podnoszonych okoliczności i ograniczonym formalizmem
przy ocenie wniosków dowodowych. Rzecz jednak w tym, że kluczowe dowody w
postaci np. przesłuchania świadków lub stron są przeprowadzane dopiero na
rozprawie, a same twierdzenia zawarte w pozwie nie wystarczą. Wobec tego należy
już w pozwie przedstawić „wnioski dowodowe” w postaci dokumentów, zdjęć, nagrań
z kamery, protokołów/notatek z interwencji Policji itp. Ograniczony formalizm przy
ocenie tychże „dowodów” pozwala na to, że mogą to być kserokopie, wydruki
komputerowe, które jedynie uwiarygadniają dane okoliczności. W przypadku ochrony
posesoryjnej służebności chodzi zatem o uprawdopodobnienie dwóch przesłanek:
ostatni stan posiadania oraz fakt jego naruszenia.
Mając na uwadze, że realizowanie ochrony posiadania stanowi roszczenie
niepieniężne, to sąd, stosownie do treści art. 755 § 1 pkt 1 może unormować prawa i
obowiązki stron postępowania na czas jego trwania. Jest to tzw. zabezpieczenie
nowacyjne, ale istotne jest to, że dodatkowo takie zabezpieczenie może mieć
charakter antycypacyjny, tj. może zmierzać do tymczasowego zaspokojenia
roszczenia (np. jeśli naruszenie polegało na zablokowaniu bramy i powództwo
polega na rozebraniu urządzeń blokujących, to zabezpieczenie może polegać także
na rozebraniu tychże urządzeń już w toku procesu). Jednakże domagając się
zabezpieczenia antycypacyjnego dodatkowo należy uprawdopodobnić, że takie
zabezpieczenie jest konieczne dla odwrócenia grożącej szkody lub innych
niekorzystnych dla uprawnionego skutków.
Jednak niestety może się zdarzyć, że pomimo korzystnego postanowienia o
udzielaniu zabezpieczenia lub nawet wykonalnego wyroku, pozwany wciąż będzie
odmawiał czynności, do których jest zobowiązany (np. zaniechania blokowania drogi,
rozebrania urządzeń itp.). W tej sytuacji zastosowanie znajdą przepisy o egzekucji
czynności zastępowalnych/ niezastępowalnych/obowiązku nieczynienia (art. 1049-
1051 k.p.c.). W zależności od charakteru czynności, można domagać się od Sądu
umocowania do wykonania tychże czynności na koszt dłużnika (art. 1049 k.p.c.);
można też domagać się od Sądu, by nakazał dłużnikom zapłatę na rzecz wierzyciela
za każde kolejne naruszenie (art. 1050¹ k.p.c.) albo by nałożył na dłużników grzywnę
z zagrożeniem aresztu w razie niezapłacenia (art. 1050 § 3 k.p.c., 1053 § 1 k.p.c.).
Możliwe jest też domaganie się od Sądu, by zlecił komornikowi przełamanie oporu
dłużnika, co może realizować przy pomocy Policji (art. 1051 § 3 k.p.c., art. 765
k.p.c.).
Paweł Masiak
adwokat